Gezien in het buitenland: robots die met ultraviolette straling klaslokalen of supermarkten coronavrij maken. Moeten we deze ook in Nederland buiten de ziekenhuizen invoeren?

‘Heeft Thor tijd om een kamer schoon te maken?’ In het Dijklander Ziekenhuis wordt over de robot Thor UVC gesproken alsof hij een teamlid is. ‘Zie de robot als een soort verticale zonnebank op wieltjes, alleen staan de lampen naar buiten gericht in plaats van naar binnen’, zegt arts-microbioloog Ben Ridwan.

Bij zonnebanken komt uv-A- en uv-B-straling vrij, maar Thor heeft lampen waarbij de minder bekende uv-C-straling vrijkomt. Deze straling, met een golflengte van 100 tot 280 nanometer, beschadigt het dna en rna van micro-organismen als virussen, bacteriën en schimmels, waardoor ze stoppen met delen. Zo kunnen lucht, water en gladde oppervlakken worden vrijgemaakt van micro-organismen.

In het Dijklander Ziekenhuis hebben ze bij de uitbraak van het coronavirus in Nederland gelijk twee apparaten aangeschaft, voor beide ziekenhuislocaties één. De voornaamste reden hiervoor is tijdsdruk. Na elk verblijf van een besmette patiënt moet de kamer grondig worden schoongemaakt, iets wat door de grote toestroom van coronapatiënten niet haalbaar was voor de schoonmakers. Nu kunnen ze Thor de kamer binnenrijden, instellen en aanzetten. Pas als alle mensen de kamer hebben verlaten, gaan de uv-C-lampen aan.

Klaslokalen

Dit ziekenhuis is zeker niet het enige dat een uv-C-robot heeft aangeschaft, in verschillende landen werken ze inmiddels met zulke robots in ziekenhuizen. En soms zelfs al daarbuiten. In de VS worden de stralingsrobots bijvoorbeeld ingezet in klaslokalen. Zo kreeg een openbare school in Oklahoma een uv-C-robot die normaal ziekenhuiskamers ontsmet – met een prijskaartje van 125.000 dollar – in bruikleen. En een vliegveld in Pittsburgh test momenteel een uv-C-robot die de vloer ontsmet.

Zo duur hoeft een uv-C-apparaat overigens niet te zijn. Amazone biedt uv-C-lampen met een handvat aan waarmee je oppervlakken kunt desinfecteren. Concurrent Alibaba biedt voor een paar tientjes zelfs een draagbare uv-C-lamp aan die volgens de omschrijving geschikt is voor gebruik in scholen en ziekenhuizen. De wereldwijde lichtvereniging IES waarschuwt voor schijnveiligheid, vooral bij verkeerd gebruik, want eventjes met zo’n apparaat over een tafelblad wapperen zet geen zoden aan de dijk. Ook microbioloog Ridwan van het Dijklander Ziekenhuis is sceptisch: hij zou zijn Thor er niet voor inruilen.

Hier komt bij dat uv-C-straling niet zonder risico’s is. Een golflengte van 254 nanometer – de sterkte die in ziekenhuizen wordt gebruikt – kan schadelijk zijn. Als omgevingspsycholoog bestudeert Yvonne de Kort van TU Eindhoven de effecten van licht, waaronder uv-licht, op mensen. ‘Het gevaar van uv-C-straling is dat we dat licht niet zien, maar dat het wel schadelijk is voor onze ogen en de huid. Daardoor kan het snel misgaan als een lamp verkeerd is gemonteerd, of als onervaren monteurs en schoonmakers ermee werken.’

Niet doordringend

Inmiddels wordt onderzoek gedaan naar uv-C-licht van ongeveer 200 tot 220 nanometer. Bij die golflengte dringt de straling niet door in de huid- en oogcellen, maar schakelt ze wel het griepvirus uit, liet de Amerikaanse wetenschapper Jason Brenner in een laboratoriumexperiment zien. Brenner denkt dat dergelijke uv-C-lampen in de toekomst toepasbaar zijn in klaslokalen en vergelijkbare ruimtes om de kans op besmetting met virussen zoals het griep-, mazelen- en coronavirus te verlagen.

Uv-specialist Martijn van Klink, mede-eigenaar van Bioclimatic, een bedrijf dat uv-C-systemen fabriceert, denkt desondanks niet dat luchtreiniging via uv-C-lampen toepasbaar is in een klaslokaal waarin meerdere kinderen aanwezig zijn. ‘Als één van de kinderen niest, krijg je de lucht waarin de druppels met virusdeeltjes zweven niet langs het uv-C-licht, voordat het kind ernaast de besmette lucht heeft ingeademd.’

Zou het daarentegen om een ruimte gaan met een snelle doorloop van aanwezigen, zoals een wachtruimte, dan wordt het een ander verhaal. Al waarschuwt IES dat uv-C-luchtreiniging ook in dat geval niet zaligmakend is, als er een besmet persoon tussen niet-besmette mensen zit.

Verwachtingen temperen

Van Klink heeft er momenteel een dagtaak aan om de verwachtingen te temperen. ‘Ik word de hele dag gebeld door mensen die willen samenwerken, maar veel uv-C-apparaten die nu worden aangeboden, werken onvoldoende. Laatst zag ik op televisie een robot met uv-C-lampen die door een winkelcentrum reed om oppervlakken te desinfecteren, maar de robot reed te snel en te ver van de objecten af om eventuele virusdeeltjes te inactiveren.’

Ook voor reiniging van oppervlakken zijn er de nodige struikelblokken. Uv-C-lampen werken vooral goed in kale ruimtes met gladde oppervlakken, want schaduwplekken bereikt uv-C-licht niet. Ook tot oppervlakken met erop een laag vuil dringt het niet door. Dit maakt de toepassing ervan niet ideaal voor klaslokalen, die veelal vol staan met frutsels en paperassen. Bovendien kan de straling apparaten en materialen die in de kamer staan aantasten, waardoor het vloerkleed in de loop van de tijd van kleur kan verschieten.

Er bestaan betere alternatieven, vindt arts-microbioloog Ivar Lede van het Zaans Medisch Centrum, die onderzoek deed naar het steriliseren van ziekenhuismondkapjes met uv-C-licht. De hygiënemaatregelen die het RIVM adviseert aan scholen zullen meer effect sorteren en zijn minder risicovol, zegt hij. ‘Tafels, deurknoppen en alles waar de kinderen aanzitten goed schoonmaken, regelmatig handen wassen en kinderen met klachten thuishouden.’

Bron: Volkskrant